دنیای اقتصاد / مقصود اسعدی سامانی دبیر انجمن شرکت های هواپیمایی صنعت هوانوردی صنعت گرانی محسوب می شود. باید بدانیم که اگر می خواهیم صنعت پویایی داشته باشیم باید هزینه آن را هم بپردازیم. با وجود 20 ایرلاین، در حال حاضر 115 فروند هواپیما در ناوگان فعال هستند. بر اساس گفته سازمان هواپیمایی 173 فروند هواپیمای فعال در ناوگان وجود دارد. البته از این تعداد عملاً 115 فروند هواپیما توانایی پرواز دارند. در حال حاضر در کشور ما 20 ایرلاین و 115 فروند هواپیمای فعال وجود دارد و دوره انتظار برای خرید بلیت هواپیما به 15 روز تا یک ماه رسیده است و به نوعی بلیت گیر نمی آید. سال گذشته زمانی که دولت بر سر کار آمد، بر اساس آمار رسمی سازمان هواپیمایی، در ناوگان هوایی کشور 164 فروند هواپیمای فعال وجود داشت، نه 70 فروند هواپیما که گفته شده است. اما در این مدت به دلیل محدودیت هایی که وزارت راه و شهرسازی برای صنعت حمل ونقل هوایی ایجاد کرد و فشاری که در سال گذشته برای کاهش 15درصدی بلیت هواپیما وارد آورد باعث تضعیف توان ناوگان هوایی شد.

ضرورت نرخ متعادل ارز

همان طور که گفتم واقعیت این است که صنعت هوانوردی صنعت گرانی محسوب می شود و اگر می خواهیم صنعت پویا داشته باشیم باید هزینه آن را بپردازیم و از آنجا که این صنعت وابسته به ارز و صنایع و بازارهای خارجی بوده هزینه های آن بالاست. برای اینکه هواپیما داشته باشیم و مردم بتوانند از حمل ونقل هوایی استفاده کنند باید اجازه داده شود که نرخ ها متعادل شود وگرنه با این نرخ ها همین هواپیماهای بالای 25 سال وارد ناوگان می شوند و هیچ سرمایه گذاری نمی تواند با هواپیمای 50 میلیون دلاری بلیت مسیر تهران-مشهد را یک میلیون تومان به فروش برساند.

رابطه افزایش قیمت و تعداد مسافر

تجربه می گوید افزایش قیمت بلیت به از دست دادن مسافر هواپیما منجر نمی شود. در سال 94 زمانی که آزادسازی نرخ بلیت هواپیما به اجرا رسید 268 هواپیمای فعال در ناوگان وجود داشت و 17 میلیون مسافر داخلی جابه جا می شد. پس از آن تا سال 97 که نرخ ارز افزایش یافت، تعداد جابه جایی مسافر به 24 میلیون نفر در سال و تعداد هواپیماهای فعال به 312 فروند رسید که البته ثبات نرخ ارز در این مدت هم در افزایش این آمار اثرگذار بود.

آثار رقابت ناسالم

رقابت ناسالم چارترکنندگان با شرکت های هواپیمایی، به ایمنی و اقتصاد صنعت هوایی و ثبات بازار لطمه می زند. هم اکنون چارتر کننده هایی در کشور داریم که بلیت 20 هواپیما را در اختیار خود دارند و به اندازه پنج شرکت هواپیمایی در بازار اثر می گذارند، چون توزیع کننده صندلی های پرواز در کشور هستند و نرخ بلیت را تعیین می کنند. حضور چند چارترکننده بلیت هواپیما باعث شده شرکت های هواپیمایی که می خواهند بلیت خود را به صورت سیستمی بفروشند، در یک رقابت ناسالم از بازار خارج شوند و با نرخ شکنی و دامپینگ، شرکت های هواپیمایی را از بازار خارج می کنند.

بلای چارترکنندگان

شرکت های هواپیمایی با توجه به سیاست های خود در مسیرهای پروازی مختلف، کلاس های نرخی متفاوتی تعریف می کنند و طبق قانون مجاز هستند که در محدوده سقف قیمتی بلیت خود را عرضه کنند و با توجه به تاکید وزیر راه و شهرسازی مبنی بر کاهش قیمت بلیت که از ابتدای آذر با کاهش متوسط 15درصدی اعمال شد، شرکت ها زیر سقف مصوب می توانند متناسب با شرایط بازار، بلیت خود را عرضه کنند. در همه جای دنیا، چارترکننده ها در صنعت هوایی حضور دارند که پروازها را چارتر کرده و در قالب پکیج سفر شامل بلیت، ترانسفر، هتل و سایر خدمات به مسافران عرضه می کنند، اما در کشور ما اتفاقی که در عرصه چارتر افتاده مثل اتفاقی است که در بحث سلف خری محصولات کشاورزی به وجود آمده یعنی تعداد معدودی از افراد، پروازها را به صورت کلی برای یک سال یا بیشتر خریداری می کنند و بعد به جای اینکه بلیت ها را به صورت پکیج به مسافران عرضه کنند، به صورت خرده فروشی صندلی ها را به بازار عرضه می کنند.

شرکت های هواپیمایی هم به دلیل مشکلات مالی و از جمله نداشتن نقدینگی و سرمایه در گردش مجبور می شوند پروازهای خود را به صورت چارتری واگذار کنند و چارترکنندگان نیز که در سال های اخیر رشد کرده و سرمایه سرشاری را به دست آورده اند، با قدرتی که دارند می توانند نرخ مسیرهای پروازی را تعیین و در نتیجه، شرکت های هواپیمایی را از عرصه رقابت و فروش سیستمی بلیت خارج کنند. این اتفاق، هم به اقتصاد شرکت های هواپیمایی لطمه می زند و هم می تواند به ایمنی پروازها خدشه وارد کند. ما با ارزان فروشی بلیت مخالف نیستیم، اما با هرچه به صنعت هواپیمایی لطمه بزند و با چیزی که اکنون اتفاق می افتد مخالف هستیم و از سازمان هواپیمایی کشوری هم خواسته ایم که با ورود به این موضوع از اقدامات مخرب و رقابت مضر جلوگیری کند.

ریشه و مشکل اصلی، اختلالی است که برخی چارترکننده های عمده در بازار فروش بلیت ها ایجاد کرده اند و اگر سازمان هواپیمایی کشوری بتواند بازار را سامان دهد، بخش مهمی از مشکلات برطرف می شود. سازمان هواپیمایی به عنوان متولی این بخش و رگولاتور و تنظیم کننده روابط، باید به این موضوع مهم ورود کند و چارترکننده ها را ساماندهی کند.

ضرورت تامین نقدینگی

با تشکیل صندوق توسعه حمل ونقل که یکی از برنامه های وزیر راه و شهرسازی است، می توان نقدینگی مورد نیاز صنعت هوایی را تامین کرد. دولت با تشکیل این صندوق در جهت ساماندهی در سطح شبکه توزیع و نحوه فروش بلیت در کشور اقدام خواهد کرد. قیمت هر ساعت صندلی پرواز در کشور، با توجه به هزینه های جاری حدود 40 دلار است و اگر کسی پایین تر از این قیمت بلیت بفروشد، یا از الزامات ایمنی ضروری صنعت کاسته یا از جای دیگری کم می گذارد، چون شرکت هواپیمایی، یک بنگاه اقتصادی است که باید بتواند از محل فروش بلیت، هزینه های خود را تامین کند. اگر فردی با نرخ پایین تر از نرخ تمام شده، بلیت عرضه کند موجب ورشکستگی شرکت های هواپیمایی می شود و به سایر شرکت ها هم لطمه می زند.

آنچه صنعت هواپیمایی را زمینگیر کرد

هم اکنون حدود نیمی از ناوگان صنعت هواپیمایی به دلیل نداشتن قطعات موتور و سایر قطعات، زمینگیر هستند. شرکت های هواپیمایی برای جلوگیری از توسعه زمینگیرشدن هواپیماهای فعال خود، ناچار به تامین سرمایه در گردش از طریق چارترکننده ها هستند و در نهایت، این امر موجب اختلال در بازار و ایجاد رقابت مضر شده است. ورود چارترکنندگان در فروش بلیت همه مسیرهای پروازی در نهایت این گونه شده که بلیتی را که چارترکننده برای مثال یک میلیون تومان خریده در ایام پیک سفر، به دو تا سه برابر این قیمت عرضه کند، اما در ایام عادی، بلیت خالی را به نرخ پایین عرضه می کند که این امر، در نهایت شرکت های هواپیمایی را که قصد دارند بلیت خود را به صورت سیستمی بفروشند، از عرصه رقابت سالم خارج می کند. شاید بتوانم بگویم مهم ترین مساله ما وجود قوانین سخت گیرانه برای تاسیس شرکت است. تعداد شرکت های هواپیمایی در ایران بسیار پایین تر از کشورهای منطقه است، از همین رو تعداد صندلی و حتی تعداد پروازها هم کمتر خواهد بود.

تعدد قوانین

دولت ها باید به شدت به صنعت حمل ونقل هوایی در کشور توجه کنند. واقعیت این است که دولت چندان از این صنعت حمایت نمی کند؛ تعدد قوانین و تغییرات مدیریتی در این بخش بالاست. شرکت های هواپیمایی ایرانی از به روزترین روش های مدیریتی دنیا استفاده می کنند تا وضعیت درآمدی خود را مناسب و سودده نگه دارند که از جمله آنها چابک سازی بخش اداری شان است.

آسمان امن ایران

بعضی روزها اخبار نادرستی شنیده می شود مبنی بر اینکه تعداد ورود گردشگران و همچنین تعداد پروازها در ایران کاهش یافته که این اخبار شایعه بوده و آسمان ایران همچنان امن است. اگر کاهشی هم اتفاق افتاده به دلیل سرما بوده و در زمستان چنین اتفاقی طبیعی است؛ هنوز حساسیت هایی در مورد عبور از آسمان ایران وجود دارد که به مرور زمان رفع می شود و همه چیز به حالت سابق برمی گردد.

توجه به حمل ونقل هوایی به عنوان محور توسعه کشور

لازم است با تغییر رویکردها در وزارت راه، توجه به حمل ونقل هوایی به عنوان یک محور توسعه کشور صورت بگیرد. حمایت از بخش خصوصی در صنعت هوایی می تواند افق جدیدی را برای حمل ونقل هوایی باز کند. در یک سال گذشته از طرف دولت، توجهی به حمل ونقل هوایی نشده البته سازمان هواپیمایی کشوری تلاش های زیادی داشته اما در رده بالاتر از سازمان، به این صنعت توجه نشده است. امیدواریم با تغییری که در وزارتخانه اتفاق می افتد، توجه به حمل ونقل هوایی به عنوان یک محور توسعه کشور صورت بگیرد تا بتواند تقاضاهایی را که از این صنعت وجود دارد، برآورده کند. حمایت از بخش خصوصی و فعال کردن بخش خصوصی در صنعت هوایی می تواند افق جدیدی را برای حمل ونقل هوایی باز کند، که متاسفانه در دو سال گذشته این حمایت را کمتر شاهد بودیم؛ اما امیدواریم که با حضور وزیر جدید این اتفاق رخ دهد و صنعت هوایی بتواند جایگاه و رسالت خود را برای خدمت بیشتر به مردم ایفا کند.

کمبودهای حوزه حمل ونقل

مهم ترین مشکلی که در حال حاضر وجود دارد، دخالت بخش هایی از دولت در سازوکار اقتصادی یا نرخ گذاری صنعت است. در حالی که لازم است در این زمینه تمکین به قانون صورت گیرد. قانون برنامه پنجم و ششم توسعه که صراحتاً نرخ بلیت پروازهای داخلی را آزاد کرده، باید از سوی دولت به رسمیت شناخته شده و اجرایی شود، در غیر این صورت شاهد تداوم مشکلات صنعت حمل ونقل هوایی خواهیم بود و عملاً صنعت نمی تواند روی پای خودش بایستد.

مشکل پیش رو

در حال حاضر حدود 200 هواپیمای کشور غیرفعال است، کلاً 333 فروند هواپیما داریم که بیش از 200 فروند آن غیرفعال است و اگر بخواهیم با همین روند ادامه دهیم، در کمتر از یک سال آینده، نصف هواپیماهای فعلی هم به مشکل بر خواهند خورد و این موضوع چالشی خواهد بود و فرصتی که حمل ونقل هوایی می تواند برای کشور و برنامه های دولت ایجاد کند، سلب می شود. نیاز است که دولت به متعادل سازی نرخ بلیت تمکین کرده و قانون را اجرا کند، ما هم چیزی جز اجرای قانون در صنعت نمی خواهیم؛ اما وزارتخانه در این مدت به این موضوع توجهی نداشته است.

نوسازی و صنعت هوایی

صنعت هوایی باید بتواند با کمک بخش خصوصی، هواپیماها را نوسازی کند. مشکل اصلی صنعت هوایی، بها ندادن به این صنعت است، حمل ونقل هوایی یک حوزه فراموش شده در تصمیم گیری هاست و در حال حاضر به دلیل دخالت هایی که در حوزه نرخ گذاری وجود دارد، عملاً ما شاهد زمینگیرشدن بیشتر ناوگان هواپیمایی کشوری هستیم.اکنون نرخ بلیت هواپیما در برخی مسیرها با نرخ بلیت قطار برابری می کند. با توجه به اینکه بیش از 60 درصد هزینه های حمل ونقل هوایی ارزی است، این تعرفه های فعلی شرکت های هواپیمایی را در شرایط بسیار سختی قرار داده؛ در حال حاضر و با توجه به شرایطی که شرکت ها دارند، توان اقتصادی شان در حد امورات جاری است؛ بلیتی که الان فروخته می شود در بسیاری از مسیرها برای شرکت ها با زیان همراه است و امکان اینکه با این شرایط شرکت ها بتوانند هواپیمای جدید خریداری کنند، وجود ندارد یا بسیار کم است.

مخالفت نمایندگان مجلس شورای اسلامی با افزایش تعرفه

مجلس شورای اسلامی یک بار برای نرخ پرواز تصمیم گرفته و قانونی تصویب کرده و بر اساس قانون برنامه پنجم و ششم توسعه، نرخ بلیت پروازهای داخلی آزاد است. توقعی که ما از دولت داریم این است که به قانون برنامه پنجم و ششم توسعه تمکین و از قیمت گذاری دستوری خودداری کند و اجازه دهد صنعت هوایی نفس بکشد و بتواند با کمک بخش خصوصی، هواپیماها را نوسازی کند.

افزایش نرخ ارز

با توجه به اینکه نرخ هایی که در گذشته تعیین شده، با دلار ارزان تر بوده، الان با دلار با نرخ بیشتری محاسبه می شود که این موضوع هزینه را برای شرکت های هواپیمایی افزایش داده و روزانه با زمینگیر بیشتر هواپیمایی کشور مواجه هستیم. بازار هواپیما برای عرضه در دنیا گسترده است، هواپیمای دست دوم در دنیا عرضه می شود و هر شرکتی که توان مالی داشته باشد می تواند برای خرید اقدام کند. در حال حاضر دولت توان مالی ندارد که بخواهد در این حوزه سرمایه گذاری کند و برای اینکه بخش خصوصی به این حوزه وارد شود، دولت باید دست از تعرفه گذاری بردارد تا صنعت هوایی هم بتواند خدمات بیشتر و بهتری به مردم ارائه دهد.